V 1941 rocі meshkanku s. Parishkіv, Kiivsykoi oblastі Marіyu Harkavenko vivozyaty na primusovі roboti do Nіmechchini. Vona popovnyuie ryadi tak zvanih ostarbayterіv і slyozami ta potom rozpisuietysya na hanebnіy storіncі іstorіi lyudstva, yaka uvіyde v pіdruchniki pіd nazvoyu «Suchasne rabstvo».

V 1943 rocі Marіya vіdpravlyaie dodomu tri listi, ale ghodnoho z nih rodina ne otrimuie. Tіlyki na pochatku 2010-h vipadkovo staie vіdomo, kudi podіlisy vіstochki Marіi.

Pіslya zvіlynennya Kiieva radyansykimi vіysykami 57 tisyach listіv ukrainsykih ostarbayterіv z Kiivsykoho poshtamtu nakazano ne dostavlyati adresatam. Desyatki tisyach ukrainsykih rodin zalishayutysya bez vіstey vіd svoih rіdnih.

Vsі nevruchenі listi divom zberіhayutysya u fondah Derghavnoho arhіvu Kiivsykoi oblastі. Nimi cіkavitysya hrupa іstorikіv ta volonterіv na cholі z Vіtalіiem Hedzem, direktorom Makarіvsykoho kraieznavchoho muzeyu. Tak vinikaie proekt «NeprOstі listi».

Іz vlasnoi іnіcіativi ta za vlasniy kosht aktivіsti ocifrovuyuty starі listi, vihotovlyayuty ih tochnі fotokopіi, provodyaty robotu іz rozshuku rodichіv avtorіv ta orhanіzovuyuty u selah Kiivsykoi oblastі specіalynі zahodi-vruchennya listіv ostarbayterіv. Za dva roki provedeno bіlyshe 50 zustrіchey, vrucheno 700 kopіy listіv.

Sered іnshih, do ruk volonterіv potraplyayuty listi Marіi Harkavenko. Ghіnka dіlitysya іz rodinoyu tyahotami ghittya u nevolі: «Posilochku poluchila za yaku dughe dyakuyu scho ne zabuvaiete mene і dva zubkі chasniku to rozdіlila po kusochku ta tak smachno z’ili za pіvtora roku perviy raz».

Listi ukrainsykih primusovih pracіvnikіv na Batykіvschinu pronizanі sumom za rіdnimi ta bolem beznadіi. Avtori ne znayuty, chi povernutysya kolisy dodomu. Voni takogh ne znayuty, scho bіlyshіsty іz nih pіslya povernennya vkinuty u konctabori, a reshta dovhі roki ghitimuty іz tavrom kolaborantіv.

«Koli ya vghe pobachusya z vami moi rіdnі, chi moghe vghe ne priydetysya. Yak ya vghe skuchila za vami usіma to ne moghu і opisati і rozkazati. Chasto usіh spominayu.», – pishe batykovі Marіya Harkavenko.

U 2020 rocі Marіi Harkavenko vipovnilosya 100 rokіv. Na yuvіley zіbralasya velika drughnya rodina. A komanda proektu «NeprOstі listi» zamіsty podarunku vruchila ghіncі tri ii listi, yakі yshli do Parishkіv 77 rokіv.